Idioma guamo
El guamo o guamotey fue una lengua indígena hablada anteriormente en Venezuela, en los estados venezolanos de Apure, Barinas, Guárico y Portuguesa.
Guamo, Guamotey | ||
---|---|---|
Hablado en |
Venezuela | |
Región | Apure, Barinas, Guárico y Portuguesa. | |
Hablantes | Extinto | |
Familia | No-clasificada | |
| ||
Vocabulario
Lista vocabulario de Guamo (año 1778):[1]
Español | Guamo |
---|---|
Dios | Aipit matá |
padre | jauai |
madre | famú, jamo |
hijo | clujuapi, tufé |
hija | tuapi, tua |
hermano | dipiâ, dipe |
hermana | tipi, dipe |
marido | diquimi |
mujer | diquime, ticauca |
doncella | ascu murestapane |
mozo | daicoraquâ, guaté |
niño | chufi, choafi |
hombre | daiju, dauirco |
gente | aucherme, caserme |
cabeza | putí, puté |
cara | cutí, taquajo fin |
nariz | fin |
narices | auji fin |
ojo | tujua, tuaguin |
cejas | chafuti, ascaro tuagun |
pestañas | matatújua, dicho |
oreja | dupen |
frente | tintecuti, titicunté |
cabellos | scará, ascaro |
mejillas | faquibtari |
boca | matá |
garganta | pichê, dischufa |
labios | dufpâ, matá |
dientes | aufê, ufé |
lengua | dituâ |
barba | dischemata, dichimatá |
cuello | dischufa |
hombro | matachêa, ochepe |
codo | dupeju, dicho |
mano | catâne |
brazo | chê, ochepe |
dedos | diji, dujum |
uñas | casquiri, cascurum |
pecho | cupa |
vientre | dueju, cataju |
espalda | matatiputi, gi |
pie | catafa |
rodilla | aquapec |
corazón | afquinantafa, tife |
estómago | catafu |
sangre | jue, ducú |
leche | temontepaca, terau |
piel | dacaju, cauté |
carne | testu |
hueso | ditancu |
oído | quiepen, dupen |
vista | jateique, paiquac |
ver | jasii, dicho |
gusto | muquati, guacatá |
olfato | suquagtiri, astiri |
oler | astiri, dicho |
tacto | shape |
voz | cadse, chefé |
hablar | texê |
palabra | cuscaisi, mitejé |
nombrar | suquampeiste |
gritar | ducare, guacare |
grito | guacare |
ruido | esquiêjua, esquianju |
aullido | aitê, aucatacut |
llorar | ducatit, aitê |
reír | michista, mutista |
cantar | chejê, tefé |
estornudar | sam, fam |
temblar | najasta |
suspirar | squanarcadjo |
bostezar | chuataqua, suataco |
silbar | tucquê, fue |
echarse | asconjua |
para (tú) | fitinfin |
ir | quantia, jera |
ve (tú) | jate |
vete | jeraui |
dormir | cutum, ascutin |
sueño | cadpe, dicho |
saltar | scotara, auscharar |
tener | quimina, chape ascaya |
correr | eirura, airura |
bailar | charâ, chife catafá |
mamar | mon, ture nume |
amor | muquali, pulgui pasca |
tristeza | jarcadjo, quiapen sarui |
dolor | parqui, parguin |
trabajo | turicha, fari |
perezoso | sariqui, farui figuian |
yo | napi, ascaté |
tu | najâ, ascai |
aquel | dichêra, fillaji |
nosotros | napüe, ascá causerme |
vosotros | napu |
aquellos | dicatiarque |
yo soy | scate, napijaí |
tú eres | jillague ystacut |
él es | nani, tiquiante |
nosotros somos | scate, napilla |
vosotros sois | jiguian caser |
aquellos son | napáre yerque |
fue | daqua, dan |
comer | eiquia, tuan |
yo como | eiquiari, diquia |
tú comes | puiquiare, diguiacta |
aquel come | sieradaturi |
beber | mirco, dicú |
tomar | llaju chape |
sacudir (golpear) | pacta, aspantaca |
llover | coioradauscha, dauscha |
echar | jareram, pataca |
desgarrar | escarsi, damafin miti |
da (tú) | da ticú |
cortar | cotia |
ocultar | tetena, titascú |
fuerza | quiestaquiqui, cuvi |
parir | chersta, ascheracta |
familia | aucharme, aujui |
matrimonio | spanso, dispansu |
viuda | arecu, ujiruri |
vivir | jurin |
vida | ascujirura |
estatura | pumafi |
alma | catapiu |
morir | tugri, jurirá |
muerte | jurirá |
viejo | vise, daurisi |
joven | chusi, augua |
dar | dá |
grande | daijó |
pequeño | guasta |
alto | ascotin, pumafi |
bajo | quiesascon, chijumata |
frío | tauchista |
caliente | cayua |
sano | pulgui |
bueno | purqui |
malvado | chafafiguia |
capaz | murestafiguian |
agudo | gomata |
redondo | cheta |
ligero | aunquitera |
pesado | quiestaman, maquiestaquê, cuerá |
fuerte | parguin |
delgado | quiestaquasta, gastaui |
grueso | quiestapi, aspije |
ancho | piegta |
presto | squatira, ascate ará |
blanco | cajirian, custára |
negro | disiacú, disau |
encarnado | aisio, daisui |
verde | aufui, cupe |
azul | daupe |
sol | tign, matatin |
luna | pactes |
estrella | tac |
cielo | tign, ducunti |
niebla | suapicia, faralla |
nube | dauscha, sauxe dacuchanan |
arco iris | cascóron |
rayo | paruaraucha |
aire | tacsco |
viento | tascú, dicho |
huracán | tascú |
vapor | caguatansi |
rocío | taguetascanjua |
trueno | daucha, paro adaucha |
relámpago | aysi ura tigua |
frío | tauchista |
helada | dicho |
hielo | dicho |
fuego | cujue |
lumbre | tia |
sombra | chuanta |
sombrío | chontá, dicho |
día | garu, jaro |
noche | chona, chiuna |
mañana | sajaru, fajaro |
tarde | chuna |
verano | dacá |
hibierno | daucha |
semana | misa |
año | nujua |
tiempo | nujua |
tierra | taumchê, tansie |
agua | cum |
mar | duque, ricum |
río | duque, duaguix |
lago | jum |
olas | dichotá, dischuta |
islas | cutiduque, matafi |
arena | agspi, ispú |
polvo | ducug, ducumtanesi |
cieno | farotansi |
montaña | discu, piriscu |
profundidad | pefu |
altura | coti |
anchura | pix |
agujero | si, fitintansi |
cueva | sin |
piedra | canjiú, dacanjue |
plata | tugti, tiné |
cobre | taupé |
hierro | chaparari, chutatueno |
estaño | catarafú |
plomo | dicho |
sal | tig |
cal | teutate canjui |
veneno | discú, taxtú |
yerba | scanjua, ascanjue |
árbol | disycu, discu |
leña | discuy, matariscu |
palo (raíz) | discú, dicha cataruscu |
tronco | pichericu |
corteza | cajuriscú |
rama | aspejan |
hoja | estejan, tercundiscun |
flor | quamastastajan |
fruta | jejan, chara |
semilla | simijan, chifitaum |
cebolla | dauscu, chapachin |
campo | maq, pixmatá |
sembrar | tajon, taum |
pescado | dacuay, dupaque |
cangrejo | chause |
serpiente | chuen |
rana | jupi, pupi |
gusano | duestu, duxtú |
mosca | timi |
mosquito | dacoiomta, turive |
hormiga | tuse, dacantu |
araña | caipa, callaapa |
abeja | pane |
miel | pane, cuncatapane |
buey | guei, pacá |
vaca | paca, dicho |
ternera | tuajan, tuate paca |
cuerno | aucaju, guacao |
caballo | cama |
asno | mura |
cerdo | puiti |
perro | gaurig, jaure |
gato | michi |
león | asturi dacamtue, dion |
oso | jarcuri |
lobo | catapenx |
zorra | dacob, ducu |
liebre | catapeux |
ratón | sá, fá |
gallina | quacarpa, carpa |
gallo | quacarpa, dauircucarpa |
pato | pes, aspejú |
pichón | cuipu, taguantá capú |
águila | taquipe ausqueri |
pájaro | camquie, camuguir |
golondrina | tacatirjue |
pluma | quiastaján |
huevo | tinue |
nido | tajú, tajuer |
pastor | acagta, axfanta paca |
casa | danga, danxa |
choza | taquatan daxjá |
tienda | matafué |
puerta | matafué, mataranja |
ciudad | dino, chufae |
medida | spetajan |
escribir | chuanejo, dichuane catani |
cuchillo | choy, chu |
mesa | mesa |
banco | scanajuc, chiscú |
navío | cao |
vestido | spaqui |
media | scanaquisi, ascanoguafi |
zapato | chicatasi, ascanomatafi |
gorro | ascanotefi |
faja | squiesco |
seda | amdari |
algodón | tamdari, andare |
comida | datuam |
crudo | daisio |
cocer | quinejua, esquino |
vino | cumg catatesaqua |
manteca | augstari, ustari |
pan | pan |
dinero | daugquin, tif |
ladrón | gitascu, titascu |
guardia | dajacasta |
guerra | duematú |
soldado | dapacaute, fundá |
lanza | taumtariscu, jujon |
señor | guei, guai |
rey | rei |
si | aja, cumista |
no | ugi, guasi |
cerca | tista, ascocam, tistá |
lejos | gitára, titate |
aquí | nam |
allá | tigua, ticoa |
hoy | garucan |
como | mi cugte |
qué | micú |
quien | virgquian |
con quien | dapurasquaña |
bajo | danjuana, pefu |
número | quete |
uno | tagstar, tagstame |
dos | quete, diquiampa |
tres | curumqutin, cacute |
cuatro | sidasquin, fixguante |
cinco | tamanane |
mil | taugui |
mañana | sagarû |
ayer | garusue |
Referencias
- Anónimo. 1928 [1778]. Traduccion de algunas voces de la lengua Guama. Lenguas de América, 382-393. Madrid.
Bibliografía
- Greenberg, Joseph; Ruhlen, Merritt (4 de septiembre de 2007). An Amerind Etymological Dictionary (pdf) (12 edición). Stanford: Dept. of Anthropological Sciences Stanford University. Archivado desde el original el 25 de diciembre de 2010. Consultado el 27 de junio de 2008.
Este artículo ha sido escrito por Wikipedia. El texto está disponible bajo la licencia Creative Commons - Atribución - CompartirIgual. Pueden aplicarse cláusulas adicionales a los archivos multimedia.